موک ها (MOOCs) یا دوره های آنلاین باز فراگیر (massive open online course) دوره های آموزشی مبتنی بر اینترنت و آنلاین هستند که همۀ افراد برای یادگیری و تقویت مهارت و بهبود دانش و کارایی خود می توانند در آن شرکت کنند.
اما هر دوره مبتنی بر اینترنت نمی تواند موک باشد. موک ها دارای ویژگی هایی هستند که آنها را با پدیده های مشابه یادگیری و آموزش مبتنی بر اینترنت متفاوت می سازد. این ویژگی ها شامل موارد زیر می باشند:
- دوره ای بودن؛ موک باید دارای هدف های یادگیری باشد که توسط یادگیرندگان و بعد از فعالیت های مشخص در یک زمان معین قابل دسترس باشد(بنابراین باید آغاز و پایانی داشته باشند).
- باز بودن؛ باز بودن معانی متفاوتی دارد. از یک سو به این معنی است که باید برای هر کسی قابل دسترس باشد و نباید مستلزم پیش شرط هایی همچون آزمون ورودی یا داشتن سطح مشخصی از مهارت، دانش یا یادگیری باشد. از سوی دیگر به دسترسی رایگان به منابع آموزشی (سخنرانی، کارگاه ها و آموزش های مبتنی بر ویدئو) اشاره دارد( مواردی همچون قادر بودن برای پرسیدن سوال مستقیم از آموزش دهنده، درخواست تصحیح فعالیت ها، یا دریافت گواهینامه می تواند مستلزم پرداخت هزینه باشد). همچنین باز بودن به عنوان اینکه منابع موک ها محدود به ویژگی خاصی نیست و موارد متعددی همچون وبسایت ها، وبلاگ ها، ویکی ها، یا چندرسانه ای ها را در بر می گیرد. نهایتاً باز بودن غالبا به عنوان استفاده فراگیر و گسترده محتوا تفسیر می شود، یعنی اینکه می توان بارها و در زمان های و مکان های مختلف از آن استفاده کرد.
- آنلاین بودن؛ یعنی دوره بصورت مبتنی بر وب بوده و لزومی به حضور فیزیکی در یک مکان واحد مثل کلاس وجود ندارد. و این یکی از ویژگی های ضروری و اساسی دوره های مبتنی بر موک می باشند.
- فراگیر بودن؛ یعنی اینکه دوره های مبتنی بر موک این قابلیت را دارند که در یک زمان واحد می توانند پذیرای تعداد بسیار زیادی از یادگیرندگان باشند برای مثال از هزار تا صد هزار و حتی بیشتر.
انواع موک ها
طبقه بندی موک بر اساس هدفی است که آنها دنبال می کنند و غالبا به دو گروه زیر تقسیم می شوند:
۱- ایکس موک ها(Xmooc): ایکس موک ها بیشتر جنبه تجاری دارند و شامل سخنرانی های کوتاه می باشند و مانند محیط آموزشی سنتی می باشند. در این نوع از موک ها تعامل میان شرکت کننده های دوره کم و پایین می باشد. و بیشتر دریافت کنندۀ اطلاعاتی هستند که از طریق ویدئوهای ضبط شده دریافت می کنند. پلتفرم هایی چون Edx, coursera و udacity شامل دوره هایی از ایکس موک ها می باشند.
۲- سی موکها (cMOOC): این دوره ها مبتنی بر تعاملات و همکاری میان افراد شرکت کننده در گروه می باشند. در این دوره افراد دربارۀ موضوع مشخص به تبادل نظر می پردازند و در واقع از یکدیگر یاد می گیرند. سی موک ها شامل وبلاگ ها، اجتماعات یادگیری، و رسانه های اجتماعی هستند. افراد می تواند به عنوان یادگیرنده یا یاددهنده ظاهر شوند اما در ایکس موک ها تنها به عنوان یک نقش ظاهر می شوند.
جمع بندی
با توجه به رشد و گسترش علوم مختلف و همچنین تقویت و بهبود مهارت ها، موک امکان مناسبی را برای افراد فراهم می کنند. چرا اغلب آنها یا رایکان بوده و یا هزینه استفاده از آنها بسیار پایین تر از شرکت در یک دوره آموزش حضوری است. همچنین با توجه اینکه ما در یک کشور وسعت زیاد زندگی می کنیم و افراد زیادی بخصوص در نقاط دور از پایتخت و شهرهای بزرگ وجود دارند که امکان حضور در کلاس ها و دوره های آموزشی با کیفیت را ندارند، موک های می توانند جایگزین بسیار مناسبی باشند. همچنین با توجه به گسترۀ محتوای آموزشی موک یادگیرندگان می توانند با مشاهدۀ آنها به علاقه واقعی خود پی برده و جهت تقویت آنها تلاش کنند.